Hoe gebruik je een samenvatting

Het gebruik van samenvattingen bij het leren voor tentamens is voor veel studenten een gewoonte. Daarom is het belangrijk goed na te denken over hoe samenvattingen wel en niet ondersteunend kunnen zijn voor het leerproces. Hieronder leg ik uit dat een samenvatting geen ‘short-cut’ is, dat een samenvatting vaak niet ‘echt’ een samenvatting is, dat je het samenvatten waarschijnlijk nog effectiever als leermiddel kunt inzetten, en dat je een samenvatting beter met pen op papier kunt schrijven dan kunt typen.

Een samenvatting is geen ‘short-cut’

Soms kom ik studenten tegen die trots zeggen dat ze alle samenvattingen hebben verzameld en nu goed kunnen gaan leren. Tijdens dat leren komen deze studenten erachter dat ze ‘onduidelijke’ samenvattingen hebben, dat ze samenvattingen niet snappen en dat er informatie ontbreekt.

Als dit ook jouw ervaring is dan heb je de voorgeschreven literatuur waarschijnlijk niet allemaal bestudeerd en heb je de bijbehorende colleges en werkgroepen waarschijnlijk niet of nauwelijks gevolgd. Je ontdekt dan dat een samenvatting geen alternatief is voor de boeken en de colleges. Een samenvatting vat die stof namelijk samen. De context van de stof en de voorbeelden die in de colleges en de boeken worden besproken ontbreken meestal. Wat je nu – op het laatste moment voor je tentamens – nog kunt doen is de samenvattingen bekijken met de literatuur en colleges erbij ter referentie. Dit wordt sowieso nachtwerk. Het kost erg veel tijd en is enorm frustrerend. Hoewel dit soms de enige oplossing is, is het nooit een goede oplossing. Wat je op deze manier leert, vergeet je ook snel weer.

Een samenvatting is vaak geen samenvatting

Wat een ‘samenvatting’ genoemd wordt is vaak geen samenvatting. Althans, niet van alle stof die geleerd moet worden. Het beslaat meestal slechts dat deel van de stof dat de maker van de samenvatting nog onvoldoende kent. Dat is ook logisch: wat je nog niet voldoende snapt schrijf je op om later door te nemen. Vaar daarom niet blind op andermans samenvattingen. Beter is het, wanneer je gebruik wil maken van samenvattingen, om je eigen samenvattingen te maken. Zo bepaal jij wat relevant is. Bovendien maak je tijdens dit proces inhoudelijke mentale koppelingen die helpen de stof te begrijpen.

Zie het samenvatten als leermiddel

Want is samenvatten daar niet voor bedoeld; om de stof beter te begrijpen? Veel studenten zien de samenvatting als voorwaarde om te kunnen beginnen met leren. Voor hen komt het maken van die samenvatting vóór al het andere leerwerk. Zo wordt het maken van samenvattingen een doel op zich, en een doel dat bovendien snel behaald moet zijn want daarna begint het studeren. Een student die voordoet hoe ze samenvat let tijdens het lezen op cursief gedrukte en onderstreepte woorden, ze let op woorden in de kantlijn en eventueel let ze op eerste en laatste zinnen van alinea’s. Die informatie neemt ze over en die komt zo terecht in wat uiteindelijk haar samenvatting wordt. De student is in deze fase nauwelijks bezig met bestuderen of leren. Ze is bezig met het scannen en identificeren van belangrijke stof. Aan het einde van het ‘samenvatproces’ heeft ze een overzicht van woorden, zinnen, en eventueel overgenomen tekeningen waarvan ze weet dat ze belangrijk zijn. Haar inhoudelijke kennis over wat ze uit de boeken heeft overgenomen is echter nog zeer oppervlakkig.

Het proces werkt beter wanneer je het maken van samenvattingen gebruikt als middel om de stof te leren. De meeste tijd steek je dan in het bestuderen van de stof. Je staat stil bij je besluit om eerst met 100% aandacht een afgebakend deel van de stof te lezen. Lees. Doe daarna je boek dicht. Bepaal nu of, en zo ja, wat van het zojuist bestudeerde belangrijk genoeg is om in jouw samenvatting te mogen. Schrijf dat in je eigen woorden op. Hoe groter de hoeveelheid tekst die je bestudeert voordat je begint met samenvatten, hoe makkelijker je de stof zou moeten kunnen onthouden. Dit lijkt tegenstrijdig, maar dat is het niet. Je leert namelijk contexten zien en voorbeelden begrijpen. De samenvattingen die hieruit ontstaan heb je later misschien niet eens meer nodig om ‘nog snel door te nemen’ want je kent de stof al.

Schrijf samenvattingen met pen op papier

Een laatste opmerking gaat over het zelf maken van samenvattingen. Veel mensen zijn geneigd om vrijwel alles op de computer te doen. Deels zal dat te maken hebben met de wens om zaken te bewaren. Wanneer je het samenvatten gebruikt als leermiddel, is het echter veel verstandiger om met de hand te schrijven. Dat helpt namelijk nog eens extra bij het opnemen van de stof! Zie bijvoorbeeld het volgende stuk uit een artikel in de New York Times (Konnikova 2014), waarin de psycholoog Dehaene geciteerd wordt:

“When we write, a unique neural circuit is automatically activated,” said Stanislas Dehaene, a psychologist at the Collège de France in Paris. “There is a core recognition of the gesture in the written word, a sort of recognition by mental simulation in your brain. (…) And it seems that this circuit is contributing in unique ways we didn’t realize,” he continued. “Learning is made easier.” (Konnikova, 2014)

Tot slot

Er wordt wel gezegd dat de mate waarin iemand de stof aan een ander kan uitleggen een goede indicator is voor het begrip dat iemand van die stof heeft. Gebruik je samenvattingen ook zo. Lees eerst een heel hoofdstuk, of een hele paragraaf met het doel om het te leren. Doe dat bewust. Neem er de tijd voor. Wanneer je gelezen hebt leg je de tekst weg en schrijf je in je eigen woorden met pen op papier wat de belangrijke elementen uit het stuk zijn. Zodra je de bestudeerde stof zo aan jezelf of een ander kunt uitleggen, sta je niet langer ‘in de stof’ maar sta je ‘erboven’. Succes!

Bron: Konnikova, M. 2014. What’s Lost as Handwriting Fades. The New York Times. Online via: https://www.nytimes.com/2014/06/03/science/whats-lost-as-handwriting-fades.html?_r=0), geraadpleegd op 6 november 2018.


Studiemeesters helpt studenten vooruit. Met onze studie- en scriptiebegeleiding studeer je sneller, beter en relaxter. Wie wij zijn en wat we precies doen? Dat lees je hier. Je kunt je ook direct aanmelden voor een kosteloos en vrijblijvend kennismakingsgesprek in Amsterdam, Eindhoven, Leiden of Rotterdam. Je bent van harte welkom.

Aanmelden voor een kennismakingsgesprek

ARCHIEF