Het organiseren van een focusgroep is niet gemakkelijk als je er nog weinig ervaring mee hebt, maar met een goede voorbereiding kom je een heel eind. Deze vijf tips helpen je op weg.

1. Verdiep je in de rol van gespreksleider

De persoon die een focusgroepsessie leidt, wordt ‘moderator’ of ‘facilitator’ genoemd. Het is de taak van de moderator om het verloop van het gesprek te regisseren. Als je je van tevoren in de rol van moderator verdiept, zal je onderzoek waarschijnlijk meer opleveren, want de kwaliteit van een focusgroepgesprek wordt sterk bepaald door de vaardigheden van de interviewer.

2. Creëer sfeer

Een sessie moet relaxed zijn, je moet een fijne sfeer creëren. Zorg voor een comfortabele plek om te zitten, met wat hapjes en drankjes. Misschien houd je je eerst wat op de achtergrond om ervoor te zorgen dat mensen met elkáár gaan praten in plaats van alleen tegen jou. Later ga je actiever het gesprek leiden, waarbij je ervoor zorgt dat er dóórgepraat wordt waar mensen anders al gestopt zouden zijn. Meningsverschillen grijp je aan om mensen te motiveren om hun standpunt te verhelderen en hun mening verder te onderzoeken.

3. Laat iedereen aan bod komen

Naast de dingen die altijd van belang zijn bij het interviewen, zijn er twee aandachtspunten waar je bij het leiden van een focusgroep extra goed op moet letten. Ten eerste moet jij ervoor zorgen dat mensen aangemoedigd worden om interactie met elkaar aan te gaan, ideeën te formuleren en gedachten te communiceren die ze misschien nog niet eerder hebben verwoord. In een groep gebeurt het maar al te snel dat een klein aantal deelnemers telkens enthousiast aan het vertellen is en dat de overige groepsleden er daardoor niet goed tussen kunnen komen of iets niet goed durven te zeggen. Het is jouw taak om respondenten die weinig zeggen, te stimuleren om een bijdrage te leveren. Overheersende respondenten zul je op een nette manier duidelijk moeten maken dat ze anderen wat meer ruimte moeten geven. Zo zorg je ervoor dat alle groepsleden erin slagen een bijdrage te leveren aan het groepsgesprek. Vaak vraag je aan respondenten om eerst zelf iets op papier te zetten, waarna je de ‘antwoorden’ bespreekt in de groep en mensen uitnodigt om op elkaar te reageren. Dat vergoot de kans dat iedereen een bijdrage weet te leveren aan het gesprek.

4. Stuur groepsdynamische processen

Ten tweede is het van belang dat je groepsdynamische processen in de gaten houdt. De interpersoonlijke communicatie tussen je deelnemers levert je diepere inzichten op, maar brengt ook enkele risico’s met zich mee op het gebied van groepsdynamica:

• Het uitspreken van groepsnormen kan tot aarzeling leiden om de eigen, individuele norm te uiten.
• De aanwezigheid van anderen vermindert het gevoel van vertrouwelijkheid.

Dit beperkt soms de bruikbaarheid van de onderzoeksmethode. Het is jouw taak als groepsleider om een veilige, positieve, uitnodigende sfeer te creëren. In het gunstigste geval doe je dit zo goed dat deelnemers elkaar gaan stimuleren om hun mening te uiten. Houd daarom goed zicht op de groepsdynamische processen en voorkom dat er polarisatie of groepsconformiteit optreedt.

5. Bereid je goed voor

Bereid je goed voor op het managen van de groepsprocessen. Weet wat je gaat zeggen als mensen te veel of te weinig inbreng hebben en wat je doet als meningsverschillen hoog oplopen. Schrijf desnoods een script waar je op terug kunt vallen en oefen eens met vrienden of huisgenoten.

Voer je voor het eerst een focusgroep-onderzoek uit? Studiemeesters helpt studenten vooruit. Met onze begeleiding studeer je sneller, beter en relaxter. Wie wij zijn en wat we precies doen? Dat lees je hier. Je kunt je ook direct aanmelden voor een kosteloos en vrijblijvend kennismakingsgesprek in Amsterdam, Eindhoven, Leiden of Rotterdam. Je bent van harte welkom.

Aanmelden voor een kennismakingsgesprek

Hoeveel deelnemers heb je nodig voor een focusgroep? Waar moet je op letten als je de respondenten voor een groepsdiscussie selecteert? De scriptiespecialisten van Studiemeesters beantwoorden al je vragen over focusgroeponderzoek.

Aantal deelnemers of respondenten voor een focusgroep

Bijna alle literatuur over focusgroeponderzoek gaat uit van een groepsgrootte van zo’n zes tot tien deelnemers. Aangezien het bij focusgroepen vaak voorkomt dat respondenten niet komen opdagen (‘no-shows’), wordt soms aanbevolen om extra deelnemers te werven (‘over-recruiting’).

Gebruikmaken van natuurlijke groepen

Soms selecteer je voor een focusgroep een ‘natuurlijke groep,’ bijvoorbeeld collega’s, vrienden of studenten die hetzelfde vak volgen. De meningen over het gebruik van natuurlijke groepen lopen uiteen. Sommige wetenschappers menen dat mensen die elkaar goed kennen, te snel genoegen nemen met uitspraken van anderen en dingen vergeten te noemen die ze vanzelfsprekend vinden, waardoor te weinig diepere inzichten worden verworven. Anderen zijn juist van mening dat discussies natuurlijker verlopen als mensen elkaar kennen en er juist diepere inzichten worden verworven met natuurlijke groepen.

Zelf een groep samenstellen

Vaak is het niet mogelijk om een natuurlijke groep te gebruiken. In dat geval selecteer je een aantal individuen die normaal geen groep vormen en elkaar misschien niet kennen. Je gaat dan op zoek naar mensen die deel uitmaken van de groep mensen waar je uiteindelijk uitspraken over wilt doen (oftewel je onderzoeksdoelgroep of -populatie). Deze mensen hebben bepaalde kenmerken gemeenschappelijk die relevant zijn voor je onderzoeksonderwerp. Voor een onderzoek naar de effectiviteit van een sportdrankreclame ga je dan bijvoorbeeld op zoek naar vrouwen van 20-30 jaar die minimaal twee keer per week sporten en weleens sportdrank consumeren.

Optimale variatie binnen de groep

Bij het samenstellen van de groep moet je erop letten dat mensen qua mening en voorkeur enigszins van elkaar verschillen, anders komt een discussie niet op gang en loop je het risico van groepspolarisatie. Anderzijds moeten de meningen en voorkeuren van groepsleden niet té veel uiteenlopen, want heftige meningsverschillen kunnen een productieve discussie ook in de weg zitten. Je groep moet dus relatief homogeen zijn samengesteld, ook wat achtergrondvariabelen betreft, want als die te sterk van elkaar verschillen heeft dat weer andere nadelen. Bij een te grote variatie in opleidingsniveau, bijvoorbeeld, komt het weleens voor dat de lager opgeleide deelnemers te weinig aan het woord komen tijdens het gesprek.

Voer je voor het eerst een focusgroep-onderzoek uit? Studiemeesters helpt studenten vooruit. Met onze begeleiding studeer je sneller, beter en relaxter. Wie wij zijn en wat we precies doen? Dat lees je hier. Je kunt je ook direct aanmelden voor een kosteloos en vrijblijvend kennismakingsgesprek in Amsterdam, Eindhoven, Leiden of Rotterdam. Je bent van harte welkom.

Aanmelden voor een kennismakingsgesprek

Elke onderzoeksmethode heeft zijn eigen voor- en nadelen. De scriptiespecialisten van Studiemeesters zetten de voor- en nadelen van de focusgroep voor je op een rij. Ook de beperkingen (of ‘limitations’) van de kwalitatieve onderzoeksmethode komen daarbij aan bod.

Voordelen van de focusgroep

Het belangrijkste voordeel van een focusgroep is dat de perspectieven van deelnemers blootgelegd worden op een manier die verschilt van individuele interviews. (Perspectieven van mensen spelen een erg belangrijke rol in kwalitatief onderzoek.) Bij focusgroepen wordt er namelijk gediscussieerd, stellen deelnemers vragen aan elkaar en moeten ze hun standpunten beargumenteren. Dit leidt tot diepere inzichten dan individuele interviews, waarbij de geïnterviewde minder wordt uitgedaagd om na te denken over zijn perspectief. Daarnaast kan het opzetten van een focusgroep efficiënt zijn. Het kost namelijk minder tijd om zes mensen tegelijkertijd te spreken, dan om zes individuele interviews af te nemen.

Nadelen en beperkingen van de focusgroep

Zoals elke onderzoeksmethode brengt ook de focusgroep een aantal nadelen met zich mee. We zetten ze voor je op een rij:

• Een focusgroepgesprek is moeilijker te organiseren dan afzonderlijke interviews.
• Bij een focusgroep heeft de interviewer minder controle over het verloop van het groepsgesprek dan bij individuele interviews.
• De data die een focusgroeponderzoek oplevert, is moeilijker te analyseren dan data uit individuele interviews.
• Het uitwerken van de opnames van een groepsdiscussie is erg tijdrovend.
• Het uitwerken van opnames is soms niet mogelijk, omdat je zelden volledig kunt voorkomen dat mensen door elkaar praten.
• Groepseffecten vormen een risico. Afwijkende meningen worden bijvoorbeeld onderdrukt en niet geuit als een bepaald perspectief dominant lijkt of door de groep geaccepteerd lijkt te worden.
• In een groepsdiscussie zijn mensen meer geneigd om cultureel geaccepteerde standpunten in te nemen dan in individuele interviews.
• Een focusgroep kan minder geschikt zijn als mensen het onderwerp als ongemakkelijk of erg persoonlijk ervaren.
• Een focusgroep kan minder geschikt zijn als de meningen van mensen sterk uiteenlopen.

Toelichting op de nadelen

Zakt de moed je in de schoenen na het lezen van de nadelen van deze kwalitatieve onderzoeksmethode? Realiseer je dat elke onderzoeksmethode zijn eigen nadelen heeft. Laat je er dus niet door weerhouden als het voordeel van de focusgroep van belang is voor de beantwoording van je onderzoeksvragen. Bespreek de nadelen in het methodenhoofdstuk of in de reflectie van je scriptie.

Voer je voor het eerst een focusgroep-onderzoek uit? Studiemeesters helpt studenten vooruit. Met onze begeleiding studeer je sneller, beter en relaxter. Wie wij zijn en wat we precies doen? Dat lees je hier. Je kunt je ook direct aanmelden voor een kosteloos en vrijblijvend kennismakingsgesprek in Amsterdam, Eindhoven, Leiden of Rotterdam. Je bent van harte welkom.

Aanmelden voor een kennismakingsgesprek

Hoe stel je een vragenlijst op voor een focusgroep? Hoe ziet een opzet van een focusgroep er bijvoorbeeld uit? Hoe lang duurt een focusgroepgesprek? De scriptiespecialisten van Studiemeesters beantwoorden al je vragen over focusgroeponderzoek.

Hoe stel je een vragenlijst op voor een focusgroep?

Enkele open vragen vormen doorgaans het uitgangspunt voor een focusgroeponderzoek. De vragenlijst of opzet is vaak tamelijk ongestructureerd. Bij een focusgroep kun je ook gebruikmaken van opdrachten en oefeningen. In het geval van een marktonderzoek zou je bijvoorbeeld verschillende varianten van producten of merken op kaarten kunnen afdrukken, waarna je de groep vraagt ze te sorteren op volgorde van kwaliteit. Zulke opdrachten helpen mensen om op elkaar te focussen in plaats van op de gespreksleider. Het gaat je als onderzoeker niet om de uiteindelijke volgorde van de kaarten, maar om alle informatie die mensen prijsgeven als ze met elkaar in discussie gaan over de kwaliteit.

Hoe ziet een opzet van een focusgroep er bijvoorbeeld uit?

Focusgroepgesprekken kennen een aantal vaste onderdelen. De bijeenkomst wordt geopend met een introductie, die zelf weer uit meerdere onderdelen bestaat:

• Verwelkom deelnemers.
• Bedank mensen voor hun komst.
• Stel jezelf voor.
• Leg in grote lijnen het doel van de focusgroep uit.
• Vertel hoeveel tijd er is voor de groepsdiscussie.
• Kondig aan dat er een opname wordt gemaakt.
• Vertel dat resultaten anoniem worden uitgewerkt.
• Maak afspraken: ieders mening telt, maar er wordt niet door elkaar gesproken; er is telkens één persoon aan het woord.
• Soms vullen deelnemers een vragenformulier in om sociaal-demografische data vast te leggen, zoals leeftijd, geslacht en woonplaats.
• Deelnemers schrijven hun naam op een kaartje en zetten dat voor zich op tafel.

Na deze introductie kan de groepsdiscussie beginnen. Zodra het groepsgesprek op gang komt, zullen deelnemers elkaars gespreksrollen en invalshoeken beginnen te herkennen. In de loop van het gesprek gaan ze dan meer en meer op elkaars bijdrage in. Aan het einde van het gesprek wordt er netjes afgesloten, waarbij je de deelnemers bedankt, kort vertelt wat er verder met de data wordt gedaan en afscheid neemt.

Hoe lang duurt een focusgroepgesprek?

Er is geen vaste regel voor de duur van een focusgroepgesprek. De duur zou je moeten laten afhangen van het aantal topics dat je moet voorleggen aan je respondenten. De tijd die het kost om een volledige focusgroepsessie uit te voeren, kan dus variëren van bijvoorbeeld één uur tot een halve dag. Een focusgroep van één tot anderhalf uur komt het meest voor.

Voer je voor het eerst een focusgroep-onderzoek uit? Studiemeesters helpt studenten vooruit. Met onze begeleiding studeer je sneller, beter en relaxter. Wie wij zijn en wat we precies doen? Dat lees je hier. Je kunt je ook direct aanmelden voor een kosteloos en vrijblijvend kennismakingsgesprek in Amsterdam, Eindhoven, Leiden of Rotterdam. Je bent van harte welkom.

Aanmelden voor een kennismakingsgesprek

Nadat je de focusgroepmethode hebt uitgevoerd, zul je de data moeten analyseren, zodat je de resultaten van de groepsdiscussie overzichtelijk kunt weergeven in het resultatenhoofdstuk van je scriptie. De scriptiespecialisten van Studiemeesters leggen uit hoe je een focusgroep moet analyseren. Hieronder leer je hoe je in drie stappen een goede analyse van je kwalitatieve data kunt maken.

Stap 1. Zorg voor een goede opname van de groepsdiscussie

Het wordt aangeraden de hele groepsdiscussie op te nemen. Tijdens individuele interviews zal het je wel lukken om mee te schrijven, maar bij groepsgesprekken is dat lastig. Het gaat erg snel, er wordt veel gezegd en je moet ook nog noteren wie wat zegt. Bovendien heb je alle aandacht nodig voor het leiden van de discussie. En als je aantekeningen maakt, mis je nog iets: het gaat er niet alleen om wát mensen zeggen, maar ook hóé mensen iets zeggen. Als je opnames maakt, gaat deze info niet verloren. Kies er dus alleen voor aantekeningen te maken tijdens het gesprek als het écht niet mogelijk is het op te nemen. Zet dan bijvoorbeeld deelnemers in om ‘key issues’ te noteren, bijvoorbeeld op een flipchart. Tip: Gebruik een goede microfoon, test je apparatuur van tevoren en zorg er tijdens het gesprek voor dat mensen niet door elkaar gaan praten.

Stap 2. Transcribeer de opname

Zo snel mogelijk na afloop werk je de opname uit tot een transcriptie. Transcriberen houd in dat je opschrijft wat er gezegd is. Zo zet je het audiobestand om in een Wordbestand. Je noteert niet alleen wat er wordt gezegd, maar ook wie het zegt. Dat laatste is soms moeilijk te horen als de stemmen van mensen lastig te onderscheiden zijn of als ze door elkaar praten. Vandaar de tip over de goede microfoon. Als je kans ziet om een video-opname te maken, dan kan dat het transcriberen vereenvoudigen. Let op: Het transcriberen van opnames van groepsdiscussies is niet gemakkelijk en best tijdrovend. Begin er dus op tijd aan!

Stap 3. Analyseer de transcriptie

Het analyseren van data van een focusgroep lijkt op het analyseren van data van interviews. Over het algemeen sorteer en vergelijk je de informatie op basis van thema’s en ga je na of verschillende discussielijnen samenhangen met variabelen binnen de steekproefsamenstelling. Maak een onderscheid tussen individuele meningen en bijdragen aan de groepsconsensus. Er moet ook aandacht worden besteed aan meningen die minder vaak voorkomen. Afhankelijk van het doel van je onderzoek zul je meer of minder diepgaand analyseren. Als je uitgebreider wilt analyseren, kun je bijvoorbeeld werken met de gefundeerde theoriebenadering (grounded theory). Vaak begin je met open coderen, waarna je overgaat op gericht coderen en selectief coderen. Gebruik geen getallen of percentages bij het rapporteren van de resultaten, want dat past niet goed bij het doel van kwalitatief onderzoek en bij het aantal respondenten dat daarbij betrokken is. Laat je bij de keuze voor jouw manier van analyseren leiden door het doel van je onderzoek en het type topics dat je hebt besproken. Ga na op welke wijze jíj een goed overzicht krijgt van al je relevante onderzoeksmateriaal en laat dat je leidraad zijn.

Voer je voor het eerst een focusgroep-onderzoek uit? Studiemeesters helpt studenten vooruit. Met onze begeleiding studeer je sneller, beter en relaxter. Wie wij zijn en wat we precies doen? Dat lees je hier. Je kunt je ook direct aanmelden voor een kosteloos en vrijblijvend kennismakingsgesprek in Amsterdam, Eindhoven, Leiden of Rotterdam. Je bent van harte welkom.

Aanmelden voor een kennismakingsgesprek

De focusgroep is een kwalitatieve onderzoeksmethode. Het is een methode met een exploratief karakter die veel wordt gebruikt voor scriptieonderzoek. De scriptiespecialisten van Studiemeesters vertellen je alles wat je moet weten over de betekenis, het doel en de onderbouwing van deze kwalitatieve onderzoeksmethode.

Wat is een focusgroep? Betekenis en definitie

Bij een focusgroep is er sprake van een interview met meer dan één persoon. (Vaak gaat het om minstens vier mensen.) Het gesprek wordt geleid door de interviewer, die ook wel ‘gespreksleider’ of ‘moderator’ wordt genoemd, terwijl we bij de mensen die worden geïnterviewd ook wel van ‘deelnemers’ of ‘respondenten’ spreken. Er worden voornamelijk open vragen gesteld, zodat de respondent de ruimte krijgt om zijn eigen antwoord te formuleren. Een interview met een focusgroep wordt ook wel een groepsdiscussie genoemd. Het woord ‘discussie’ houdt in dat de mensen die geïnterviewd worden, op elkaar kunnen reageren. Dit element van discussie heeft een belangrijke functie: de interactie tussen de groepsleden helpt namelijk bij het boven tafel krijgen van diepere inzichten. Focusgroep-onderzoek, dat sinds de jaren tachtig in populariteit toeneemt, wordt al heel lang gebruikt. Het wordt veel toegepast in social research, mediastudies, cultuurstudies en marktonderzoek. In marktonderzoek worden in een focusgroep bijvoorbeeld de reacties van consumenten op een nieuw product of een nieuwe advertentie getest.

Is een focusgroep hetzelfde als een groepsinterview?

Deze twee termen worden vaak inwisselbaar gebruikt, maar betekenen niet precies hetzelfde. Een groepsinterview is vaak een goedkope, snelle manier om meerdere (individuele) interviews uit te voeren. Er is bij een groepsinterview minder sprake van interactie tussen geïnterviewden met als doel diepere inzichten te genereren. In plaats daarvan worden gewoon simultaan meerdere mensen ondervraagd.

Wat is het doel van de focusgroep? Wanneer kies je een focusgroep voor je scriptie?

Met behulp van een focusgroep ontdekt een onderzoeker hoe mensen over een bepaald onderwerp denken, wat voor woorden ze gebruiken als ze erover praten en welke aspecten ze belangrijk vinden. Het voordeel van een focusgroep ten opzichte van individuele interviews is dat mensen met verschillende meningen op elkaar kunnen reageren, zodat je als onderzoeker kunt observeren hoe argumenten zich in een discussie ontwikkelen. Die communicatie tussen deelnemers levert extra informatie op. De groepsprocessen die plaatsvinden, helpen respondenten hun kijk op het onderwerp te verduidelijken. In een individueel interview ontbreekt deze interactie en dan vinden mensen het soms moeilijker om te bedenken wat ze ergens van vinden. Kortom, je gebruikt een focusgroep als je een serie open vragen hebt; als je deelnemers wilt motiveren om hun ideeën te exploreren, hun eigen vragen te formuleren en ze zelf, in hun eigen woorden, na wilt laten gaan wat ze belangrijk vinden. De interpersoonlijke communicatie die plaatsvindt, levert diepere inzichten op.

Hoe onderbouw je de toepassing van de focusgroep als onderzoeksmethode?

Als je toepassing van de focusgroep als onderzoeksmethode in je scriptie wilt onderbouwen, dan moet je vertellen waarom de focusgroep de beste onderzoeksmethode is om de inzichten boven tafel te krijgen die jíj nodig hebt voor het beantwoorden van je (deel)vraag. Hiervoor is het van belang dat je inziet wat het voordeel is van een focusgroep en begrijpt wat voor type informatie je zoekt. De volgende uitleg helpt je daarbij: Het bijzondere van een focusgroep is dat er niet wordt gewerkt met een interviewvorm waarbij deelnemers één voor één antwoord geven op een vraag, maar dat mensen worden aangemoedigd om met elkaar te praten. Daarbij stellen deelnemers elkaar vragen, wisselen ze anekdotes uit en geven ze reacties op elkaars ervaringen en meningen. De focusgroep is daarom een geschikte dataverzamelingstechniek voor het onderzoeken van kennis en ervaringen van mensen, waarbij niet alleen wordt nagegaan wát mensen denken, maar ook hóe mensen denken en waarom ze denken wat ze denken. De interactie tussen mensen die plaatsvindt in een groepsdiscussie, faciliteert het uitdrukken van ideeën die in een individueel interview niet tot ontwikkeling zouden zijn gekomen. Mensen kunnen beter nadenken doordat ze worden aangemoedigd om zelf vragen te formuleren en zowel hun eigen ideeën als de ideeën van anderen te onderzoeken.

Studiemeesters helpt studenten vooruit. Met onze begeleiding studeer je sneller, beter en relaxter. Wie wij zijn en wat we precies doen? Dat lees je hier. Je kunt je ook direct aanmelden voor een kosteloos en vrijblijvend kennismakingsgesprek in Amsterdam, Eindhoven, Leiden of Rotterdam. Je bent van harte welkom.

Aanmelden voor een kennismakingsgesprek